Czarny bez (łac. Sambucus nigra, ang. elderberry) jest to roślina szeroko rozprzestrzeniona w Europie.
Drzewo czarnego bzu można znaleźć w lasach, ogrodach, na polanach, a także nad brzegami rzek. Od wieków czarny bez jest wykorzystywany w medycynie ludowej, dlatego też często jest określany mianem bzu lekarskiego, bzowiny, bzu białego, bzu aptecznego.
O właściwościach bzu czarnego pisał już Hipokrates w IV w.p.n.e. rzymski lekarz wojskowy Dioskurides proponował wywary z liści na trudno gojące się rany i ukąszenia węży. O bzie czarnym pisali także Pliniusz Starszy w dziele „Naturalis historia”, Święta Hildegarda w XIIw. polecała wywar karmiącym matką jako środek zwiększający wydzielanie mleka.🍼
Jest to gatunek zmienny – wyróżnia się kilka podgatunków, przy czym klasyfikacja ich nie jest ustalona. Wyhodowano liczne odmiany ozdobne różniące się głównie ubarwieniem i kształtem liści. Czarny bez stosowany był w Egipcie jako lek na oparzenia, Indianie stosowali go w okresie przeziębień, natomiast w wielu regionach stosowany był nie tylko jako roślina lecznicza, kosmetyczna ale także jako talizman lub element wielu rytuałów.
W lecznictwie stosowane są kwiaty bzu czarnego🌸, owoce bzu czarnego 🥭, liście bzu czarnego 🍂, nasiona bzu czarnego 🌱, kora bzu czarnego, a nawet korzenie bzu czarnego, z czego największe znaczenie mają kwiaty i owoce.
Kwiaty oraz owoce czarnego bzu zawierają flawonoidy, głównie: rutozyd, pochodne kwercetyny i kemferol. Znajdziemy w nich także kwasy fenolowe i organiczne – kawowy, ferulowy, chlorogenowy, olejki eteryczne, śluz oraz niewielką ilość garbników, triterpeny, sterole i sole mineralne (potas,wapń, żelazo, sód, glin). W owocach bzu znajdziemy glikozydy antocyjanowe, garbniki, kwasy organiczne – jabłkowy, szikimowy, chlorogenowy, rutyny oraz witaminy z grupy B (tiaminę, ryboflawinę, niacynę, kwas foliowy, biotynę), prowitaminy A, witamina C, cukry i pektyny.
Właściwości bzu czarnego.
Kwiaty czarnego bzu można suszyć i stosować w formie herbaty ☕ – mają wówczas działanie oczyszczające, detoksykujące, działają napotnie i przeciwzapalnie. 🥭 Owoce czarnego bzu – po zbiorze można przygotować z nich wiele różnorodnych przetworów . Mogą one działać wzmacniająco na odporność (dzięki wysokiej zawartości witaminy C i innych antyoksydantów – polifenoli), ponadto redukują stany zapalne, szczególnie w gardle i krtani. Czarny bez – owoce, syrop czy inne przetwory, mogą działać przeciwbakteryjnie, antywirusowo, nawet przeciwgrzybiczo i przeciwko drożdżakom. Mogą przyczyniać się do regulacji gospodarki lipidowej organizmu. Z uwagi na działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjnie, czarny bez może działać korzystnie w przypadku stanów zapalnych stawów. Syrop z czarnego bzu jest znany jako remedium na dolegliwości bólowe stawów i mięśni 💪.
Na przeziębienie i wzmocnienie odporności.
Napar z kwiatów 🌸 lub sok z owoców 🥭 to wszechstronny lek na przeziębienie. Ponieważ działa silnie napotnie, szybko obniża podwyższoną temperaturę ciała. Ma właściwości wykrztuśne, więc ułatwia oczyszczenie oskrzeli z zalegającej w nich wydzieliny. Wzmacnia błony śluzowe dróg oddechowych i uszczelnia naczynka krwionośne, co ogranicza rozprzestrzenianie się chorobotwórczych drobnoustrojów. Łagodne działanie przeciwbólowe pomaga uporać się np. z bólem głowy i gardła często towarzyszącym przeziębieniu, a właściwości przeciwwirusowe i przeciwzapalne ułatwiają ostateczne pokonanie infekcji. Napary z kwiatów bzu czarnego mogą być używane jako płukanki przy anginie, w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła.
Na uszczelnienie naczyń krwionośnych.
Rutozyd to związek flawonoidowy, który występuje w kwiatach bzu 🌸. Wykazuje działanie uszczelniające naczynia krwionośne 🩸, uelastycznia je oraz zmniejsza przepuszczalność naczyń. Pomocny jest przy krwawieniach z dziąseł na przykład przy paradontozie płuczemy jamę ustną,
Czarny bez reguluje trawienie i pracę nerek.
Zarówno w kwiatach, jak i w owocach są związki mające korzystny wpływ na układ trawienny i moczowy. Przede wszystkim działają lekko przeczyszczająco i regulują trawienie, łagodzą wzdęcia, zaparcia i zgagę. Mają działanie moczopędne, stosowany jest przy problemach z nerkami, dlatego zalecane są w nadciśnieniu tętniczym, obrzękach, stanach zatrzymania wody w organizmie.Bez czarny wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, z tego względu preparaty z bzu czarnego można z powodzeniem stosować w leczeniu infekcji dróg moczowych. Sok z czarnego bzu jest również dobrym źródłem witaminy C, która ułatwia walkę z infekcją.
Czarny bez ma właściwości oczyszczania z toksyn.
Dzięki właściwościom napotnym, moczopędnym i przeczyszczającym przetwory z czarnego bzu usuwają z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii oraz egzogenne toksyny (pochodzenia zewnętrznego). Jest też pomocny w kuracjach odchudzających.
Problemy skórne.
Posiadają właściwości przeciwzapalne, co sprawia, że mogą być stosowane do robienia okładów w chorobach oczu, w tym zapaleniu spojówek. Surowiec ten zalecany jest także przy skórze z wypryskami i trudno gojących się ranach. W przypadku tych problemów należy wykonywać kilkunastominutowe ciepłe okłady.
Dodatkowo:
- Wiele badań potwierdza działanie immunomodulujące i antyoksydacyjne czarnego bzu, jest on przedmiotem eksperymentów dotyczących wpływu na komórki rakowe. Ma wysoki potencjał antynowotworowy i może być zwłaszcza dobrym składnikiem diety profilaktycznej wobec nowotworów.
- Działają przeciwbólowo, doskonale radzą sobie z dolegliwościami bólowymi w przypadku rwy kulszowej oraz wszelkiego typu nerwobóli.
- Przeprowadzone do tej pory badania wykazały, że wyciąg z kwiatów 🌸 bzu czarnego znacząco zwiększa wychwyt glukozy, jej utlenianie oraz glukoneogenezę. Badania przeprowadzone na modelu zwierzęcym wykazały ponadto, że bez czarny może zwiększać wydzielanie insuliny.
- Sok z czarnego bzu może obniżać zarówno poziom cholesterolu całkowitego jak i jego frakcji LDL (,,zły” cholesterol), a tym samym obniżać ryzyko powstania chorób serca. ❤
- Owoce 🥭 i kwiaty 🌸 bzu czarnego dzięki swoim właściwością antyoksydacyjnym stanowią potencjalnie cenne narzędzie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, takich jak: choroby sercowo-naczyniowe i neurodegeneracyjne.
- Sok z owoców bzu czarnego w przemyśle spożywczym stosowany jest jako naturalny barwnik oraz służy do aromatyzowania produktów spożywczych.* Napary z suszonych lub napary świeżych liści bzu czarnego 🍂 w postaci oprysków stosowane są do zwalczania szkodników roślinnych, takich jak mszyce, bielinek kapustnik, rolnice.
Bez czarny w kosmetyce.
- Przeciwzapalne właściwości naparów i odwarów z czarnego bzu doskonale sprawdzają się w pielęgnacji skóry podrażnionej i zanieczyszczonej, na przykład kiedy borykamy się z trądzikiem, przebarwieniami, wągrami można też odwar traktować jako tonik do twarzy. Można używać ich do oczyszczających parówek czy łagodzących okładów. Dobrze jest po umyciu twarzy przetrzeć ją, niczym kosmetycznym tonikiem, np. letnim naparem z kwiatów.
- Jako środek przeciwzmarszczkowy, zmiękczający i wybielający skórę.
- Duża zawartość witaminy C, która wzmacnia tkankę łączną i wspomaga produkcję włókien kolagenowych, jest bardzo przydatna w walce z cellulitem. Dodatkowym wsparciem są przeciwzapalne flawonoidy i rutyna mające działanie uszczelniające naczynka włosowate i zwiększające elastyczność ich ścianek. Aby pozbyć się nierówności skóry, najlepiej jednocześnie stosować kąpiele z dodatkiem odwaru z owoców, pijać napar z kwiatów, ale przede wszystkim regularnie masować ciało olejkiem z czarnego bzu.
💡 Gdyby jednak wyprawa w poszukiwaniu bzu czarnego i jego surowców nam się nie powiodła, zawsze możemy skorzystać z aptecznych lub zielarskich zapasów: herbatki z kwiatów, syropy, i inne preparaty zawierające ekstrakty z bzu czarnego, zarówno dla dorosłych jak i dla dzieci.
Jak i kiedy zbieramy czarny bez.
Aby móc korzystać z właściwości czarnego bzu, najpierw musimy umieć rozpoznać go w przyrodzie. Na szczęście jest to roślina (krzew, drzewo) dość charakterystyczna. Jest to krzew o wysokości do 4 metrów, charakteryzuje się drobnymi kwiatami o żółto-białej barwie. Między majem a lipcem, gdy kwiatostany będą już dostatecznie rozwinięte, możemy wybrać się na zbiory. Należy to zrobić wczesnym rankiem w słoneczną pogodę ☀ i zanim kwiatki zaczną się osypywać. Ścinamy całe baldachy ( ok. 80% kwiatów w baldachach powinno być rozwinięte), które później należy umieścić w zacienionym, przewiewnym miejscu w niezbyt wysokiej temperaturze, by nie zżółkły, suszymy w temperaturze ok.45ºC. Zbierając kwiaty 🌸, pamiętajmy jednak o zostawieniu pewnej ich części na krzewie po to, by móc ponownie skorzystać z kolejnych darów bzu, a mianowicie z owoców. Prawidłowo wysuszone kwiatostany bzu czarnego mają barwę żółtawo-białawą, części brązowe odrzucamy.
Zbiór owoców bzu czarnego przeprowadza się, gdy są one dojrzałe, jest to okolica sierpnia – września. Barwę mają fioletowo-czarną, są bardzo małe, z pestką i soczyste. (Nie należy ich spożywać surowych!). Owoce początkowo suszy się w temperaturze 30ºC, a następnie dosusza w 60ºC. Prawidłowo wysuszone owoce bzu czarnego mają kwaśny smak i nie pachną.
W lecznictwie stosuje się także korę bzu czarnego, którą zdejmuje się z 2-3-letnich drzew jesienią. Korę należy suszyć w przewiewnych i zacienionych miejscach lub w temperaturze do 100ºC.
PRZECIWWSKAZANIA I ŚRODKI OSTROŻNOŚCI.
Należy jednak pamiętać o ważnej rzeczy: w liściach 🍂, niedojrzałych owocach 🥭 i nasionach 🌱 bzu czarnego znajduje się glikozyd cyjanogenny – sambunigryna. Związki należące do glikozydów cyjanogennych w organizmie ludzkim ulegają przemianie do cyjanowodoru, blokującego enzymy tkankowe, co prowadzi do zahamowania transportu tlenu z krwi do tkanek. Cyjanowodór, czyli kwas pruski, jest toksyczny w dużych dawkach. W przypadku surowców z bzu czarnego nie mamy się czego obawiać, zawartość glikozydów cyjanogennych jest niewielka i ulegają one unieczynnieniu podczas suszenia i dodatkowej obróbki termicznej. Objawami zatrucia są między innymi nagłe słabnięcie, opadanie z sił, wymioty, biegunka, zaburzenia oddychania, bóle w klatce piersiowej. Po spożyciu niezbędne jest niezwłoczne wywołanie wymiotów, jeśli one nie występują samoistnie oraz udanie się na ostry dyżur do szpitala w celu przeprowadzenia płukania żołądka.
Czarny bez ma działanie przeczyszczające, dlatego należy zachować ostrożność podając go osobom starszym, dzieciom oraz kobietom ciężarnym. 🤰
PRZEPISY.
Część świeżego surowca możemy spożytkować np. w postaci placuszków albo przygotować syrop, zalecany w celu wzmocnienia organizmu. Warto także wspomnieć, że roślina ta znajduje swoje zastosowanie w kuchni jako składnik kisieli, budyni, ciast 🍰 czy nawet likierów. Wytwarza się z niego także domowe przetwory, jak dżemy, marynaty, konfitury, soki, powidła, itd.
🌸 Kwiaty – ścinamy całe baldachy, które po zebraniu warto zostawić na kilka godzin w ciemnym, suchym i przewiewnym miejscu. Pomoże to pozbyć się owadów, które ze względu na charakterystyczny zapach licznie występują na kwiatach bzu.
Jeśli nie chcesz czekać, możesz przepłukać baldachy zimną wodą.Kwiaty zbiera się w dni suche, wybierając te dorodne, nieprzeschnięte. Suszymy je w zacienionym, przewiewnym miejscu. Po ususzeniu powinny mieć kremowożółty kolor i niezmieniony zapach. Taki susz można przechowywać przez 2 lata.
Przepis na napar – herbatkę z kwiatów czarnego bzu ☕.
Aby przygotować napar, łyżkę suszonych kwiatów 🌸 zalej szklanką wrzącej wody i zaparzaj pod przykryciem przez 10 minut, można go osłodzić cukrem lub miodem, można także doprowadzić do wrzenia i gotujemy na małym ogniu przez około 5 minut. Odstawiamy na 15 minut, cedzimy.Wywar ten powinniśmy pić 2-3 razy dziennie po 1/3 szklanki jako środek przeciwgorączkowy, moczopędny i napotny lub stosujemy jako okłady.Taka herbatka ☕ wspaniale orzeźwia latem ☀. Można pić go jak zwykłą herbatę, jednak ma też wiele właściwości leczniczych. Ponadto pomaga w usuwaniu śluzu z dróg oddechowych przy mokrym kaszlu i zapaleniu zatok. Dzięki obecności śluzów, przynosi ulgę także w suchym kaszlu, a także leczy bóle głowy i wspomaga odporność organizmu, co pomaga wyzdrowieć przy chorobie.
Syrop – sok z kwiatów czarnego bzu.
Około 40 baldachów czarnego bzu, 1,5 litra wody, 1 kg cukru, jedna cytryna 🍋.Kwiaty czarnego bzu 🌸, pozbawione gorzkich łodyżek, umieść w słoiku. Zagotuj wodę, cukier i cytrynę 🍋 pokrojoną w plasterki, następnie wyjmij cytrynę, zalej syropem kwiaty 🌸 i zakręć słoik. Odstaw denkiem do góry na co najmniej dwie doby. Po tym czasie przecedź przez gazę, następnie wlej syrop do garnka. Podgrzej do bardzo wysokiej temperatury, nie doprowadzając do wrzenia i przelej znów do słoika. Odstaw do góry denkiem do ostygnięcia. Syrop jest już zawekowany – przechowywany w ten sposób, ma datę ważności do następnych zbiorów. Po otwarciu, można go przechowywać przez miesiąc w lodówce. Jego smak przypomina lekko miętę, będzie się więc doskonale sprawdzał jako orzeźwiający napój w czasie letnich upałów. Dobrze się spisuje jako polewa do placków, racuchów i naleśników.
Kwiaty czarnego bzu w cieście.
Przygotuj ciasto nalesnikowe wg twojego uznania i twojego sprawdzonego przepisu. Użyj tyle baldachów czarnego bzu ile chcesz mieć naleśników.Kiedy wszystko będzie już gotowe, trzymając za łodyżkę, zamocz kwiatostan 🌸dokładnie w cieście i połóż na patelni. Kiedy placek będzie już odpowiednio usmażony z jednej strony, obetnij nożyczkami łodygi kwiatu i przewróć na drugą stronę. Podawaj posypane cukrem pudrem lub polane dowolnym syropem.
Przepis na ocet z kwiatów czarnego bzu.
Z kwiatów czarnego bzu 🌸 przygotować można również ocet o szerokim zastosowaniu w domowej medycynie oraz pielęgnacji. Świeże kwiaty zalewamy octem jabłkowym w proporcji jednej szklanki octu na jeden baldachim kwiatu. Mieszamy i odstawiamy na kilka dni w ciepłe miejsce.
Sok z owoców czarnego bzu.
🥭 Owoce czarnego bzu należy zalać wodą i zagotować aż puszczą sok. Następnie rozcieramy je na miazgę i przeciskamy przez gazę. Dalej gotujemy sok z niewielką ilością miodu i rozlewamy do ciemnych butelek lub słoiczków.Sok pijemy 2-3 razy dziennie po szklance, rozcieńczony z wodą lub z herbatą. Stosujemy przy wspomaganiu leczenia przeziębienia, przy nerwobólach oraz zaburzeniach trawienia.
Antywirusowy wywar z owoców czarnego bzu.
1-2 łyżki owoców zalać 1 szklanką wody zimnej. Podgrzewać pod przyryciem do momentu zagotowania, następnie gotować przez 5 minu. Odstawić na 20 minut i przecedzić.
Pijemy 1/3 szklanki 2-4 razy dziennie między posiłkami.
Powidełka z owoców czarnego bzu.
Na 1 kg owoców około 400 g cukru, odrobina wody i sok z cytryny – gotujemy do otrzymania odpowiedniej konsystencji. Jeśli obawiamy się pestek lub nie odpowiada nam ich obecność, możemy po krótkim zagotowaniu bez cukru przetrzeć przez sito, a potem otrzymany mus gotować z cukrem.
Nalewka z czarnego bzu.
1,5 l syropu, soku, 1 l spirytusuPo przecedzeniu syropu (lub porcji przegotowanych owoców), dodaj do niego litr spirytusu. Odstawiamy mieszaninę na miesiąc w ciemne, ciepłe miejsce, w tym czasie energicznie wstrząsając ją co trzy dni i po tym czasie przesączamy (np. przez filtr do kawy). Możemy dodać wodę, ewentualnie cukier, odstawiamy na około tydzień i po tym czasie ponownie przesączamy. Nalewka powinna odstać jeszcze miesiąc w ciemnym i chłodnym miejscu, aby uzyskać doskonały aromat. Nalewkę przelewamy do przygotowanych butelek i odstawiamy na kilka miesięcy. Jej picie zaleca się przy leczeniu przeziębienia, nerwobólach oraz w profilaktyce chorób układu krążenia. Z czarnego bzu można również przygotować wino, do czego potrzebujemy drożdży winiarskich oraz odrobimy kwasku cytrynowego.
Produkty zawierające owoce czarnego bzu można kupić tutaj⬇.
👉 https://gbb-store.co.uk/pl/products/60-elderberry-gummies-berry-lemon-delight-flavour-doctors-best
👉 https://gbb-store.co.uk/products/immune-booster-doctors-best
Źródła:
- Abuja PM, Murkovic M, Pfannhauser W. Antioxidant and prooxidant activities of elderberry (Sambucus nigra) extract in low-density lipoprotein oxidation. J Agric Food Chem. 1998.
- Gray AAM, Abdel-Wahab Y YH, Flatt PPR. The traditional plant treatment, Sambucus nigra (elder), exhibits insulin-like and insulin-releasing actions in vitro. J Nutr, 2000.
- Murkovic M, Abuja PM, Bergmann AR, Zirngast A, Adam U, Winklhofer-Roob BM, Toplak H. Effects of elderberry juice on fasting and post-prandial serum lipids and low-density lipoprotein oxidation in healthy volunteers: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Eur J Clin Nutr. 2004.
- Ulbricht C, Basch E, Cheung L, Goldberg H, Hammerness P, Isaac R, Khalsa KP, Romm A, Rychlik I, Varghese M, Weissner W, Windsor RC, Wortley J. An evidence-based systematic review of elderberry and elderflower (Sambucus nigra) by the Natural Standard Research Collaboration. J Diet Suppl. 2014.
- Waszkiewicz-Robak B. i wsp.: Właściwości prozdrowotne czarnego bzu. Probl Hig Epidemiol. 2018.
- Zielińska-Pisklak, Monika & Szeleszczuk, Łukasz & Młodzianka, Anna. (2013). Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie. Lek w Polsce.